Вежавы гадзіннік Кафедральнага сабора Святога Францыска Ксаверыя
Кафедральны сабор Святога Францыска Ксаверыя, неафіцыйна называецца таксама Фарны касцёл - каталіцкі сабор у горадзе Гродна, кафедральны сабор Гродзенскай дыяцэзіі. Адзін з трох храмаў Беларусі, якія носяць ганаровы тытул малая базіліка.
Уваходзіў у комплекс кляштара езуітаў, некалі самага багатага ў Рэчы Паспалітай, які займаў цэлы квартал у цэнтральнай частцы горада (у будынку самога манастыра з XIX ст. і ў цяперашні час знаходзіцца турма). Вышыня вежаў храма — 65 метраў. На адной з іх размешчаны гадзіннік — з найстарэйшых дзеючых гадзіннікаў ва Усходняй Еўропе.
Першая згадка пра вежавым гадзіннік зафіксавана ў актах аб "Гродзенскіх прывілеях» за 1496 г., яшчэ тады гадзіннік характаразаваўся як «старадаўні». У 1995 г., калі праводзілася рэстаўрацыя гадзінніка, было ўстаноўлена, што механізм XII—XIV стст. Справа ў тым, што ў механізме прысутнічае вельмі важны артэфакт — двухклінавае злучэнне, якое адносіцца да эпохі XII ст.
Першапачаткова, да 1743 г. Гродзенскі гадзіннік быў аднастрэлачны и у ім выкарыстоўваўся шпіндельный ход, у гэты час механізм гадзінніка зведаў істотныя змены: стары шпіндельный ход быў перароблены на ход Клемента. У гэты перыяд часу ў гадзіннік ўвялі, у якасці рэгулятара ходу, ківач. У XX ст. было некалькі спробаў адрамантаваць гадзіннік 1921—1922 гг., 1935 г.
У 1980 г. майстры А. А. Пузей і Г. А. Семерыкоў паспрабавалі вырабіць рамонт: былі вырабленыя ківач з металічнай трубкі, механізмы прывада стрэлак. У 1989 г. новая спроба адрамантаваць гадзіннік: былі вырабленыя тры цыферблата і стралкі, драўляныя барабаны для механізмаў ходу і бою. У механізм гадзін XIV—XV стст. былі дададзены электрапрывады і гідрапад’ёмнік, зусім чужародныя дэталі. У рэстаўрацыі прымалі ўдзел: мастак-рэстаўратар В. Кіслы, І. Ясюкевіч, А. Мілінкевіч і інш.
У 1992 г. у Гродна прыехалі Ю.П. Платонаў і В.У. Іваноў, якімі было праведзена першаснае даследаванне, фотафіксацыя і апісанне механізму гадзінніка. Менавіта з гэтага перыяду варта лічыць пачатак рэстаўрацыі. У 1996 г. гадзіннік быў зарэгістраваныя ў рэестры помнікаў гісторыка-культурнай спадчыны і яму была прысвоена першая катэгорыя каштоўнасці. Таксама быў атрыманы дазвол на правядзенне рэстаўрацыйных работ над механізмам гадзінніка ў Дзяржаўнай інспекцыі па ахове помнікаў гісторыка-культурнай спадчыны Рэспублікі Беларусь.
Адрас: 230025, г. Гродна, вул. Савецкая, 4
Бібліяграфія:
1. Бордеенко, Ф. Гродно. Городской костел / Федор Бордеенко ; фото // Рэспубліка.— 2015. — 18 ліп. — С. 12.
2. Василенко, С. С., Милинкевич, А. В. "Украшение всех городов и местечек"/ С. С. Василенко ; А. В. Милинкевич // Биржа информ. — 1999. — 25 февр. — С. 4.
3. Васильев, С. Часы, достойные Книги рекордов Гиннесса/ С. Васильев // Гродзен. праўда. — 2005. — 18 студз. — C. 1.
4. Вежавы гадзіннік фарнага касцёла [ў Гродна] // Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь / склад. : В. Я. Абламскі, І. М. Чарняўскі, Ю. А. Барысюк. — Мінск, 2009. — C. 322.
5. Гончарук, В. В. История городских башенных часов : часы Фарного костёла в Гродно [16—21 вв.]. Гродна і гродзенцы: дзевяць стагоддзяў гісторыі (да 880-годдзя горада) : матэрыялы Міжнароднай навуковай канферэнцыі / В. В. Гончарук. — Гродна, 2008. — С.154—158.
6. Гончарук, В. В. Часы Фарного костёла в Гродно как артефакт культурной эпохи "Язык. Общество. Медицина" : сборник материалов студен. конф. : материалы семинара преподавателей "Межпредметная координация в процессе преподавания РКИ в негуманитарном вузе" / В. В. Гончарук ; Гродненский государственный медицинский университет. — Гродно, 2008. — С. 59—62.
7. Добрыдень, И. Часовой времени / Инна Добрыдень ; фото // Беларускі час. — 2016. — 30 снеж. — С. 7.
8. Ивановский, В. Экскурсия в поднебесье / В. Ивановский // Сел. навiна (Гродзен. р-н). — 2002. — 27 снеж. — C. 6.
9. Касілава, Н. Унікальны помнік гісторыі тэхнікі / Ніна Касілава // Планета - семья. — 2017. — № 1. — С. 34—35.
10. Качан, А. Переводим стрелки тайны/ А. Качан // Гродзен. праўда. — 2004. — 30 сак. — C. 3.
11. Клещёнок, Т. Опять идут старинные часы / Татьяна Клещёнок ; фото // Гродзенская праўда. — 2014. — 14 мая. — С. 9.
12. Никитина, Т. Гродненские часы древнее пражских! / Т. Никитина // Нар. воля. — 1999. — 28 мая. — С. 3.
13. Полуцкая, Н. Старинные часы — свидетели и судьи / Н. Полуцкая // Бел. деловая газ. — 2000. —14 янв. — С. 1.
14. Пракопчык, Б. Унiкальны гадзiннiк у Гродне [на вежы Фарнага касцёла] зноў працуе / Б. Пракопчык // Звязда. — 1999. — 13 крас. — С. 5.
15. Середа, В. Бим-бом... три века / В. Середа // Гродзенская праўда. — 2008. — 24 снеж. — C. 7.
16. Середа, В. Во чреве старинных часов, которые ещё идут... из 17-го века в 21-й / В. Середа // Гродзенская праўда. — 2001. — 1 студз. — C. 11.
17. Старейшие городские часы в Европе находятся в Гродно // Шаг (Барановичи). — 2005. — 5 янв. — C. 15.
18. Черкес, Т. Бой часов на Фарном костёле / Т. Черкес // Вечерний Гродно. — 2005. — 24 авг. — C. 8.
19. Ясюкевич, И. Гродненский хранитель времени Иосиф Ясюкевич: Часы так чувствуют человека, что могут остановиться / Иосиф Ясюкевич ; беседовала Татьяна Чичерина ; фото // Комсомольская правда в Белоруссии. — 2017. — 3 марта. — С. 10.
20. Касілава, Н. Унікальны помнік гісторыі тэхнікі / Ніна Касілава // Планета - семья. — 2017. — № 1. — С. 34—35.
21. Кляштар езуітаў // Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Гродзенская вобласць / АН БССР, Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору ; рэд. Кал. : С. В. Марцэлеў і інш. — Мінск : БелСэ, 1986. — С. 62—64.
22. Савецкая плошча № 4 // Біяграфія гарадзенскіх вуліц. Ад Фартоў да Каложы / А. Вашкевіч і інш. — Гародня-Wroclaw : Гарадзенская бібліятэка, 2012. — С. 308—314.
